Pozbawienie obywatelstwa osób wyjeżdżających do Izraela - uchwały Rady Państwa nr 5/58 i 37/56

Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy z 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim, obywatel polski mógł nabyć obywatelstwo obce ze skutkiem utraty obywatelstwa polskiego, gdy uzyskał zezwolenie właściwego organu polskiego na zmianę obywatelstwa. O zezwoleniu na zmianę obywatelstwa orzekała Rada Państwa (art. 13 ust. 1 ustawy).

Dnia 23 stycznia 1958 r. uchwałą nr 5/58 Rada Państwa zezwoliła na zmianę obywatelstwa polskiego osobom wyjeżdżającym na stały pobyt do państwa Izrael. Uchwała ta miała charakter aktu generalnego - nie była skierowana do żadnej konkretnej osoby. W jej pkt 1 wskazano: „zezwala się na zmianę obywatelstwa polskiego na obywatelstwo państwa Izrael osobom, które opuściły bądź opuszczą obszar Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, udając się na stały pobyt do państwa Izrael i złożyły lub złożą prośbę o zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego”. Dwa lata wcześniej - 16 maja 1956 r. tożsamą uchwałę wydano w odniesieniu do repatriantów niemieckich (uchwała Rady Państwa nr 37/56).

Powstaje więc pytanie: czy akt o charakterze generalnym mógł stanowić zezwolenie na zmianę obywatelstwa, prowadzące do utraty obywatelstwa polskiego? Zagadnienie to poruszane było zarówno przez Naczelny Sąd Administracyjny jak i Sąd Najwyższy (wyrok SN z 17 września 2001 r., sygn. akt: III RN 56/01; wyroki NSA: z 14 października 2005 r., sygn. akt: II OSK 267/05; z 27 października 2005 r., sygn. akt: II OSK 1001/05; z 27 października 2005 r., sygn. akt: II OSK 965/05; z 14 grudnia 2005 r. sygn. akt: II OSK 1085/05; z 29 sierpnia 2007 r. sygn. akt: II OSK1153/06). Zgodnie z dominującą linią orzeczniczą powołane wyżej uchwały Rady Państwa nie skutkowały utratą obywatelstwa polskiego, gdyż "zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego jako przesłanka utraty obywatelstwa na podstawie art. 13 ust. 1 w związku z art. 16 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim musiało mieć charakter indywidualnego i skierowanego do określonego adresata, aktu Rady Państwa, którego nie zastępowała generalna uchwała Rady Państwa" (uzasadnienie wyroku SN z 17 września 2001 r., sygn. akt: III RN 56/01). Zdaniem sądów ówczesne przepisy nie zawierały upoważnienia dla Rady Państwa do wydania normatywnego aktu wykonawczego do ustawy w omawianym zakresie.

W orzecznictwie sądowo-administracyjnym pojawiła się jeszcze jedna, choć znacznie mniej popularna interpretacja, zgodnie z którą o utracie obywatelstwa decydował moment złożenia wniosku o zezwolenie na zmianę obywatelstwa. W przypadku osób, które złożyły wniosek po wydaniu uchwały nie mogło być mowy o utracie obywatelstwa (trudno argumentować, iż organ może rozstrzygnąć co do podania, które nie zostało jeszcze złożone). Takiego automatyzmu nie można jednak zastosować do podmiotów, które wnioski złożyły wcześniej, a co do których indywidualna decyzja nie została wydana. W wyroku NSA z dnia 27 października 2005 r., II OSK 965/05 wskazano, iż "nie można a priori przyjąć założenia, że uchwała nr 5/58 Rady Państwa (...) nie stanowi orzeczenia Rady Państwa, wydanego na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim w stosunku do osób, które złożyły prośbę o zezwolenie na zmianę obywatelstwa przed podjęciem tej uchwały". Jak jednak podkreślono powyżej pogląd ten stanowi raczej wyjątek od dominującego zapatrywania.

Pomimo istnienia bogatego orzecznictwa dotyczącego omawianego zagadnienia wciąż zdarza się, że urzędy wojewódzkie odmawiają potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego z uwagi na utratę obywatelstwa przez przodków wnioskodawcy właśnie w skutek uchwał Rady Państwa nr 37/56 oraz 5/58. W takiej sytuacji najlepiej udać się do profesjonalnego pełnomocnika, który pomoże Państwu złożyć od decyzji odwołanie, a później ewentualnie skargę do sądu administracyjnego.